Śląski Ogród Botaniczny jest jednym z najmłodszych w Polsce, liczy sobie bowiem dopiero 12 lat, ale jego powierzchnia jest naprawdę imponująca – prawie 100 ha. Idea jego utworzenia zrodziła się w 1997 roku, a podstawę tego pomysłu stanowiła inwentaryzacja przyrodnicza, z której wyniknęło, że w Mokrem, sołectwie Mikołowa, zachowały się unikatowe elementy środowiska naturalnego. Na obszarze ok. 5 km2 przetrwało rzadko spotykane bogactwo siedlisk przyrodniczych, które trudno dziś znaleźć w jednej, spójnej przestrzeni: cenne drzewostany leśne Fiołkowej Góry i doliny dwóch potoków: Promny i Jasienicy; tereny podmokłe i pola uprawne z rzadkimi dziś zadrzewieniami śródpolnymi – czyżniami; wyrobiska wapienne, wąwozy i wzgórza; setki gatunków roślin i zwierząt, także rzadkich i chronionych. Miejsce to okazało się wręcz wymarzonym pod budowę ogrodu botanicznego, w ogromnej części stworzone przez samą naturę, której nie trzeba odtwarzać sztucznie, jak to często bywa w ogrodach i parkach, które zakładane są w zabudowanych przestrzeniach miast.

W 2003 roku powołano Związek Stowarzyszeń Śląski Ogród Botaniczny, który był podmiotem prawnym budującym Ogród. Przełomowym okazał się rok 2006, kiedy to decyzją Ministra Środowiska Związek Stowarzyszeń uzyskał pozwolenie na prowadzenie Śląskiego Ogrodu Botanicznego. Przez te wszystkie lata wiele osób budowało miejsce, które miało być zieloną wizytówką zurbanizowanego Śląska, instytucją, która miała służyć zarówno ochronie przyrody, jak również być miejscem spotkań i wymiany poglądów na różne tematy: kulturalne, filozoficzne, społeczne… Wreszcie – chciano stworzyć przestrzeń przyjazną i otwartą dla wszystkich, którzy pragną odpoczynku i wytchnienia od szybkiego tempa życia. Dzisiaj śmiało można powiedzieć, że cele te zostały osiągnięte, a Śląski Ogród Botaniczny wpisał się już na dobre w krajobraz Górnego Śląska.

Misją Śląskiego Ogrodu Botanicznego jest działalność na rzecz ochrony różnorodności biologicznej, poprzez uprawę na swoim terenie rzadkich i zagrożonych gatunków roślin oraz ich przenoszenie z warunków uprawy do właściwych im siedlisk, zachowanie cennych, a zanikających upraw polnych i łąkowych oraz starych odmian drzew owocowych. Ogromne znaczenie ma działalność polegająca na prowadzeniu edukacji przyrodniczej i ekologicznej wśród dzieci i młodzieży oraz dorosłych. Misja ta realizowana jest m.in. poprzez tworzenie przestrzeni chroniącej różnorodność biologiczną Śląska oraz strefy klimatu umiarkowanego; prezentację kolekcji roślin, umożliwiającą poznawanie gatunków chronionych; prowadzenie badań naukowych, aktywny udział w kształtowaniu postawy proekologicznej wśród mieszkańców regionu oraz propagowanie informacji na temat sposobów zachowania bioróżnorodności.

Śląski Ogród Botaniczny ma ogromny potencjał do rozwoju – obszar przeznaczony pod jego rozbudowę obejmuje 56 hektarów terenów rolnych, łąk i nieużytków.

W 2011 roku na Sośniej Górze na terenie byłej jednostki wojskowej powstała siedziba Ogrodu otoczona przepięknym parkiem o powierzchni 20 ha, w którym odbywają się cyklicznie eventy o charakterze przyrodniczo-ekologicznym i kulturalnym. Miejsce to słynie z prowadzonych tam autorskich warsztatów i programów edukacyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, a Śląski Kalendarz Ekologiczny – roczne cykle plenerowych imprez rodzinnych – cieszy się niesłabnącą popularnością wśród mieszkańców całego regionu. Na terenie Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej rozmieszczono sieć ścieżek edukacyjnych z kolekcjami roślinnymi. Plac zabaw, wystawy fotograficzne, wieża widokowa, z której rozciąga się wspaniały widok na Beskidy i Górny Śląsk, liczne imprezy masowe o różnorodnym charakterze – to wszystko przyciąga tłumy gości, którzy chcą spędzać na terenie Ogrodu wolny czas.

W 2015 r. po kilkuletnim okresie rozbudowy udostępniono do zwiedzania najwcześniej zagospodarowywane tereny Śląskiego Ogrodu Botanicznego z licznymi kolekcjami roślinnymi, m.in. zachowawczą odmianą drzew owocowych, roślin energetycznych, ozdobnych, traw, drzew, ogrodem roślin wodnych, ogrodem tarasowym i in. W każdy weekend zjeżdża się tam mnóstwo odwiedzających, aby odpoczywać w otoczeniu unikatowej roślinności.

Teraz nadeszła pora na kolejny etap prac, czyli założenie Śląskich Kolekcji Siedliskowych. Teren otrzymany od AWRSP w Opolu to 56 ha spełniające idealne warunki pod tego typu nasadzenia. Na obszarze tym powstanie ok. 20 zbiorowisk roślinnych ważnych z punktu widzenia przyrody śląskiej, które będą tak usytuowane, aby tworzyły harmonijny krajobraz (w rodzaju parku angielskiego) ze zdefiniowanymi osiami widokowymi i takim rozmieszczeniem poszczególnych grup roślin, aby w najlepszy sposób oddawały ich współistnienie w przyrodzie. Roślinność będzie nasadzana stopniowo w 5-6 etapach (rdzeń kolekcji, rozwój kolekcji etap I, II, III, IV, zakończenie budowy kolekcji, pielęgnacja). Czas trwania takiego procesu to okres 10-12 lat. W początkowym etapie tereny niezagospodarowane kolekcjami będą obsiane trawą i koszone (utrzymywane jako obszar „dzikiej trawy”). Kolekcje trawiaste swoją dojrzałość powinny uzyskać po ok. 4-5 latach, murawy napiaskowe i kserotermiczne 8-12, tereny wodne i podmokłe (w tym szuwarowe) po 8-10 latach, zakrzewienia po ok. 15-20 latach, zadrzewienia i lasy po 50-80 latach. Na  tym terenie powstaną również ścieżki edukacyjne i spacerowe oraz trasa rowerowa łącząca park mokierski z Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej na Sośniej Górze.

Niestety, przez ten czas teren ten nie będzie bardzo atrakcyjny wizualnie i aby nie czekać aż rośliny podrosną, a korzystać z niego niemal od razu, władze Ogrodu podjęły decyzję o zintegrowaniu na nim kilku funkcji: przyrodniczej, edukacyjnej i rekreacyjno-sportowej. Dzięki temu, poza podwyższeniem funkcjonalności tego terenu, inwestycja ta zostanie domknięta pod względem finansowym już w fazie eksploatacyjnej. Równoległe intensywne wykorzystywanie tego terenu pozwoli na jego utrzymanie i ochronę z zabezpieczeniem nowo powstałych kolekcji.

Rozważania nad tym, jakiego rodzaju miałyby to być konkretne działania, podejmowane były w ostatnim roku często. Pojawiła się koncepcja, w której utrzymanie kolekcji ściśle byłoby powiązane z utworzeniem na tym terenie pola golfowego jako funkcji wspomagającej i uzupełniającej cały projekt. Propozycja ta została poddana wnikliwej ocenie i przedstawiona na posiedzeniu Rady Naukowej Śląskiego Ogrodu Botanicznego, gdzie wywołała dużą dyskusję, ale jednocześnie spotkała się z uznaniem, jako doskonałe połączenie potrzeby rozwijania kolekcji siedliskowych, w których można na dużym terenie chronić rzadkie w naszym regionie gatunki roślin, ale również całe zbiorowiska roślinne, które ze względu na działalność człowieka są zagrożone wyginięciem. Zwrócono szczególną uwagę na to, że zlokalizowanie na jednym obszarze tych dwóch funkcji nie tworzy napięć, a daje widoczną synergię.

Zatem podjęto działania zmierzające do określenia warunków brzegowych niezbędnych do rozpoczęcia tego zadania. Do nich z całą pewnością należy określenie kosztów założenia tych kolekcji (ok. 31 ha) i stref rozdzielających te kolekcje (ok. 25 ha) oraz kosztów ich utrzymania (prac pielęgnacyjnych, nawożenia, koszenia, dosadzania, wycinki, itp.). Z tego ok. 30-35 ha będzie wchodziło w bezpośredni obszar oddziaływania pola golfowego (strefy rozdzielające kolekcje, które i tak miały zostać utworzone jako tereny łąkowe, murawowe itp. oraz wybrane kolekcje z niską roślinnością lub zbiorniki wodne). Oznacza to, że ok. 10 ha będzie pełniło podwójną funkcję i ta część, która będzie zajmowana przez infrastrukturę golfową, będzie realizowana ze środków Stowarzyszenia Golf Park Mikołów. Jego członkowie dysponują ogromną wiedzą i co ważniejsze – są bardzo zaangażowani w to, aby teren ten przygotować i szybko rozpocząć na nim prowadzenie zajęć dla młodzieży z mikołowskich szkół w ramach lekcji wychowania fizycznego. Już w tej chwili na terenie Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej odbywają się bezpłatne zajęcia z golfa dla dzieci, aby pokazać, że jest to sport dla każdego.

Dzięki połączeniu tych kilku funkcji teren Śląskich Kolekcji Siedliskowych bardzo szybko stanie się kolejnym atrakcyjnym miejscem do wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców całego Śląska, a dodatkowo powstała infrastruktura w postaci ścieżki rowerowo-spacerowej prowadzącej od centrum Mikołowa aż do Centrum Edukacji Przyrodniczej i Ekologicznej na Sośniej Górze spowoduje, że już sama wycieczka do Ogrodu będzie prawdziwą przyjemnością.

Paweł Kojs